Στα μέρη της Κόρθου(Κορίνθου) θα ταξιδέψουμε για να δούμε την Λουτρακιώτικη-Περαχωρίτικη Αποκριά,
μέσα απ'το έθιμο της τράτας, που κατέχει κύριο ρόλο την περίοδο του Τριωδίου.Κοιτίδα της περιοχής αποτέλεσε απ'το παρελθόν το χωριό της Περαχώρας, αλλά παράλληλα η πόλη του Λουτρακίου ήταν απ'την αρχαιότητα γνωστή λουτρόπολη. Στην παραδοσιακή κοινωνία των προβιομηχανικών χρόνων, συναντάμε ένα ιδιαίτερα σημαντικό έθιμο για την ελληνική λαογραφία, τον χορό της τράτας(χορός του χαραλάμπη όπως αναφέρουν οι παλιοί. Με το άνοιγμα του Τριωδίου, κάθε γειτονιά μαζευόταν και άναβε φωτιές. Ύστερα πιάνονταν σταυρωτά, με βάση την ηλικία του καθενός παλαιότερα (και την κοινωνική τάξη και το φύλο )και χόρευαν τραγουδώντας αντιφωνικά διάφορα τραγούδια της Αποκριάς, με ερωτικό-ευτράπελο αλλά και τραγικό-υπερφυσικό χαρακτήρα(παραλογές). Μια ομάδα, που συνήθως ήταν στην αρχή του κύκλου, τραγουδούσε τον στίχο και ύστερα οι υπόλοιποι επαναλάμβαναν. Διττή η σημασία της αντιφωνίας αυτής, όπως λένε οι ντόπιοι. Απ’τη μια ο πρώτος ξεκουραζόταν και το τραγούδι γινόταν μεγαλειώδες με τις πολλές φωνές, και απ’την άλλη οι νέοι μάθαιναν απ’τους παλαιότερους, όχι μόνο τους στίχους των τραγουδιών, αλλά και το όλο πνεύμα της γιορτής για να τα παραδώσουν με την σειρά τους, στις επόμενες γενιές. Το έθιμο παίρνει το όνομα του απ’τις χαρακτηριστικές χορευτικές κινήσεις(μέσα-έξω), που θυμίζουν το άπλωμα και μάζεμα των διχτυών των ψαράδων. Γεγονός που φανερώνει, ότι η αλιεία αποτελούσε για την περιοχή, σημαντική ασχολία. Βέβαια οι παλαιότεροι αναφέρουν ακόμα και σήμερα το έθιμο ως χορό του Xαραλάμπη, μιας και το τραγούδι του Xαραλάμπη κατείχε σημαίνοντα ρόλο στο δρώμενο.Κατά την Μαριλένα Παπαχριστοφόρου, το πανελλήνιο τραγούδι του Χαραλάμπη, συνδέεται και με την γιορτή του Αγίου Χαραλάμπους, που πολλές φορές συμπίπτει με το τριώδιο.
Ο χορός ξεκινούσε με το τραγούδι «Καλώς τη την Σαρακοστή..» , που άνοιγε το γλέντι καλωσορίζοντας την Σαρακοστή με όλα τα νηστίσιμα εδέσματα της και ακολουθούσαν πολλά σατυρικά αλλά και "τελετουργικά" τραγούδια.Εκτός από τα περιγελαστικά τραγούδια και τους αυτοσχέδιους στίχους της στιγμής που κάνουν την εμφάνιση τους,ιδιαίτερη σημασία για το έθιμο,έχουν οι παραλογές.Εκείνα τα αφηγηματικά, πολύστιχα τραγούδια που εμπεριέχουν πανάρχαια μοτίβα και έντονα τα στοιχεία του υπερφυσικόυ και μας θυμίζουν, ότι η Αποκριά αποτελεί τελετουργία μύησης και κουβαλά βαρύ φορτίο πρωτογονισμού. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, ότι αυτά τα τραγούδια αναφέρονται και στην βιολογική και σεξουαλική ολοκλήρωση του ανθρώπου (π.χ τραγούδι μηλίτσας-Κατερίνας) και λόγω της μορφής τους και των θεμάτων τους τραγουδούνταν σε μεγάλες γιορτές της κοινότητας πανελλήνια, ως κατάλοιπα προγονικών τελετών μύησης απ'τον κόσμο των παιδιών, στον κόσμο των ενηλίκων. Η κορύφωση του εθίμου στο Λουτράκι ήταν την καθαρά Δευτέρα ,όταν οι κάτοικοι από όλες τις γειτονιές, μαζεύονταν στην κεντρική πλατεία του Λουτρακίου για να ανάψει η μεγάλη φωτιά και να ξεκινήσει το γλέντι με νηστίσιμα εδέσματα και κρασί, μέχρι αργά το βράδυ.
Ως προς την "αυτοχθονία" του εθίμου στο Λουτράκι και την "κάθοδο" του απ'την Περαχώρα, θα λέγαμε με σιγουριά ότι στις αρχές του 20ου αιώνα σίγουρα στο Λουτράκι χορευόταν η τράτα, έχοντας ως τεκμήρια μας φωτογραφίες της εποχής. Αλλά ακόμα και αν δεν είχαμε αυτά τα στοιχεία, πρέπει να γνωρίζουμε ότι γηγενές έθιμο κατά την λαογραφία, θεωρείται το έθιμο που η κοινότητα νιώθει κτήμα της και αποτελεί αδιαχώριστο κομμάτι της τοπικής της ταυτότητας, έναντι των άλλων.Έτσι πρέπει να καταλάβουμε πως η τράτα αποτελεί κομμάτι της Λουτρακιώτικης μουσικοχορευτικής παράδοσης, αφού για τους Λουτρακιώτες ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της Αποκριάς τους. Άλλωστε οι κάτοικοι του δήμου Λουτρακίου-Περαχώρας διατηρούν συγγενικούς δεσμούς μεταξύ τους και έχουν μια κοινή πολιτισμική βάση στην πορεία των χρόνων, με διαφορές και μετασχηματισμούς που οφείλονται στις τοπικές κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, και όχι στην διαφοροποίηση της ντόπιας παράδοσης τους. Η λουτρακιώτικη τράτα σίγουρα γέννησε τραγούδια, αφού τα περισσότερα ήταν αυτοσχέδια της στιγμής και αφομοιώνονταν, όταν ανταποκρίνονταν στο ντόπιο περιβάλλον.Έτσι με την συνύπαρξη των δύο τόπων, σίγουρα πολλά τραγούδια απ΄το Λουτράκι "μετανάστευσαν" στην Περαχώρα, αφού οι κάτοικοι διατηρούσαν κοινούς δεσμούς και η σύγχρονη εθνογραφία μας εξηγεί,ότι η τριβή δημιουργεί επιρροές.Ποιός λοιπόν είναι σε θέση να γνωρίζει τι είναι γνήσιο και τι μεταγενέστερο;
Τέλος θα ήθελα να αναφερθώ στους μετασχηματισμούς του εθίμου,που ίσως αποτελούν το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του κειμένου. Στον καπιταλιστικό κόσμο της κερδοφορίας, ο χωρικός αστικοποιείται και γίνεται επιχειρηματίας για να κερδίσει εύκολα και γρήγορα χρήμα. Έτσι ξεχνά τα έθιμα που θυμίζουν την καταγωγή του και αφομοιώνει νέες συνήθειες που προστάζει η εποχή. Η ιδιωτική πρωτοβουλία ξεπερνά την συλλογική δραστηριότητα και ενσωματώνεται στην νέα πραγματικότητα, ιδίως μετά το 1990 που η τουριστική άνθηση είναι εντονότερη στην περιοχή. Όλα αυτά συνέβαλαν σημαντικά στον πολιτισμικό χαρακτήρα της περιοχής, αφού οι ναυτικοί, οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι, ξαφνικά έγιναν έμποροι, ξενοδόχοι και καταστηματάρχες, αποσκοπώντας στην κερδοφορία. Παρά ταύτα η συλλογική μνήμη είναι αρκετά δυναμική και σε κάθε ευκαιρία παρουσιάζεται στο προσκήνιο. Το έθιμο της τράτας δεν σβήνει ούτε ξεχνιέται, αντιθέτως μεταφέρεται στην πόλη του Λουτρακίου απ’τους Περαχωρίτες που κατεβαίνουν στα πεδινά για διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, κάτι που αποδεικνύει την ανάγκη συλλογικής έκφρασης, στην κοινωνία των αρχών του 20ού αιώνα. Σίγουρα δεν πλάθονται νέα έθιμα, αφού κατά τον Μ.Μερακλή ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει ελεύθερο, αλλά ούτε και συλλογικό χρόνο και οι συνδικαλιστικές συσπειρώσεις δεν έχουν καθολικό χαρακτήρα, για να παράγουν νέα έθιμα.
Το έθιμο βέβαια στο Λουτράκι σταμάτησε για κάποια χρόνια και δεν είναι καθόλου τυχαίο πως η αναβίωσή του γίνεται τη δεκαετία 1970-1980 , όταν στην χώρα μας επικρατεί η στροφή στο παρελθόν. Ο όρος χωριάτικος πλέον δεν έχει υποτιμητικό χαρακτήρα, αλλά προσωποποιεί την χαμένη γνησιότητα της αστικοποίησης. Έξαρση λοιπόν παρατηρήθηκε στο φαινόμενο του ρετρό (μερική επάνοδος του «παλιού καλού καιρού») ως ανάγκη της μετανεωτερικής εποχής. Πλέον η τουριστική κίνηση, που ολοένα και αυξανόταν στο Λουτράκι, επιζητούσε «εξωτικά στοιχεία» από μια άλλη εποχή να τονώνουν την τοπική οικονομία και να προσφέρουν ένα διαφορετικό είδος διασκέδασης-θεάματος σε ντόπιους και ξένους.
Μετά την αναβίωση του εθίμου, είναι προφανής ο μετασχηματισμός και η εξέλιξη της επιτέλεσης και του ίδιου του εθίμου,αφού τον κορυφαίο του χορού αντικατέστησε ο Δημήτρης Λέκκας(μαζί με άλλους παλαιότερα), που βρίσκεται είτε εκτός κύκλου, είτε πάνω σε εξέδρα,και τραγουδά στο μικρόφωνο τους στίχους των τραγουδιών και ο χορός επαναλαμβάνει. Ο χορός ξεκινά από μέλη πολιτιστικών συλλόγων και ύστερα ο κόσμος μπαίνει στον κύκλο,αφού έχει πρώτα κεραστεί σαρακοστιανά εδέσματα και κρασί. Εκ πρώτης όψεως, οι διαφορές είναι ανάλογες της εποχής, αφού το ηλεκτρικό μικρόφωνο βοηθάει στο ζήτημα της κούρασης του κορυφαίου και οι σημερινές συνθήκες δεν συντελούν ιδιαίτερα στην μαζική συμμετοχή κόσμου, χωρίς την βοήθεια φορέων(Απ’την εμπόδιση της κίνησης οχημάτων στο σημείο του εθίμου, μέχρι την χορήγηση απαραίτητων αγαθών για την διενέργεια του). Εντούτοις,οι νέες συνθήκες απομακρύνουν το έθιμο απ’την τελετουργική του αξία. Το «καθαρτήριον πυρ»,στη μέση του κύκλου, γίνεται απλά η φωτιά που ζεσταίνει και φωτίζει τους συμμετέχοντες και η αντιφωνία δεν συντελεί στην μύηση των νεότερων, αλλά στην «πιστή αναβίωση» του εθίμου.
Έτσι λοιπόν γίνεται ολοφάνερη η νέα λειτουργία των συμβόλων, ο μετασχηματισμός του εθίμου, ο ρόλος των κατοίκων μέσα σ’αυτό αλλά και η νέα διάσταση των τραγουδιών,που πολλές φορές δεν γίνονται κατανοητά στους συμμετέχοντες. Τα τραγούδια γίνονται απλές μελωδίες με αστείους, δυσνόητους και πολλές φορές μακάβριους στίχους που δεν απασχολούν το πλήθος,που απλά διασκεδάζει με το κλίμα της γιορτής των Απόκρεων, που ούτως η άλλως έχουν μυστηριακές ρίζες.
Κλείνω με μια διαπίστωση του μεγάλου δασκάλου της λαογραφίας Μιχάλη Μερακλή:
Τα παλαιά έθιμα,εξαιτίας της λήθης της αρχικής σημασίας,επιζούν με τον εξωτισμό,την τελετουργικότητα,τη γραφικότητα τους «..» δεν επιβιώνουν γιατί εκείνοι που τα συνεχίζουν παραμένουν προσκολλημένοι στη μαγική και προλογική σκέψη,αλλά γιατί μέσω αυτών πραγματώνεται μια επαφή των ανθρώπων με την ποίηση.
Καλές Απόκριες σε όλους!!!
Θάνος Κώτσης, φοιτητής ιστορίας-λαογραφίας στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Χορός της τράτας στο Λουτράκι 1936
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Tο lcitynews.blogspot.gr δημοσιεύει κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές, και διατηρούμε το δικαίωμα να μην δημοσιεύουμε συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια όπου τα εντοπίζουμε.